ถาม : ผมขออนุญาตเรียนถามพระอาจารย์ว่า
เวลาผมสวดมนต์แปล บท
อะนิจจา วะตะ สังขารา – สังขารทั้งหลายไม่เที่ยงหนอ…
อุปปาทะวะยะธัมมิโน – มีอันเกิดขึ้นและเสื่อมไปเป็นธรรมดา…
อุปปัชชิตฺวา นิรุชฌันติ – บังเกิดขึ้นแล้วย่อมดับไป…
เตสัง วูปะสะโม สุโข – การเข้าไประงับสังขารเหล่านั้นเสียได้ เป็นความสุขฯ

ผมสงสัยว่า สังขารในที่นี้
หมายถึงร่างกาย หรือการปรุงแต่ง
วรรคแรกน่าจะหมายถึงร่างกาย ว่ามันไม่เที่ยง
ส่วนวรรคสุดท้าย การเข้าไประงับสังขาร หมายถึง ระงับการปรุงแต่ง หรืออย่างไรครับ

ตอบ : พระคาถานี้ แปลความได้ว่า
“สังขารทั้งหลาย ไม่เที่ยงหนอ
มีความเกิดขึ้น และความเสื่อมไป เป็นธรรมดา
เกิดขึ้นแล้วก็ดับไป
การเข้าไประงับสังขารเหล่านั้นเสียได้ เป็นสุข” ดังนี้.

ท่อนแรกที่ว่า
“สังขารทั้งหลาย ไม่เที่ยงหนอ” หมายความว่า สังขารทั้งหลาย
ซึ่งจะจำแนกเป็นขันธ์ ๕ หรืออายตนะ ๖ เป็นต้นก็ได้ ซึ่งนับเป็นความปรุงแต่งทั้งฝ่ายรูปธรรม
และนามธรรมทั้งหมดนั้น ชื่อว่าไม่เที่ยงไปทั้งสิ้น
เพราะบรรดาสังขารเหล่านี้ ถ้าจำแนกเป็นขันธ์ ๕ ก็เป็น :
รูปไม่เที่ยง เวทนาไม่เที่ยง สัญญาไม่เที่ยง
สังขารไม่เที่ยง วิญญาณไม่เที่ยง
ถ้าจำแนกเป็นอายตนะ ๖ ก็เป็น :
จักขุ (ตา) ไม่เที่ยง โสตะ (หู) ไม่เที่ยง
ฆานะ (จมูก) ไม่เที่ยง ชิวหา (ลิ้น) ไม่เที่ยง
กายไม่เที่ยง มโน (ใจ) ไม่เที่ยง

เพราะเหตุใดจึงไม่เที่ยง?
เพราะสังขารเหล่านั้นทั้งหมด
เป็น “อุปปาทวยธรรม”
คือ เพราะสังขารเหล่านี้ทั้งหมด
มีความเกิดขึ้นเป็นธรรมดาด้วย และมีความเสื่อมเป็นธรรมดาด้วย ล้วนมีความเกิดขึ้นและความแตกดับทั้งนั้น
แล้วก็เพราะไม่เที่ยง จึง “เกิดขึ้นแล้วก็ดับไป”
คือแม้จะเกิดแล้ว ถึงความดำรงอยู่ได้เพียงชั่วขณะ
ก็ต้องดับทั้งนั้น ถ้าดูให้ละเอียดขึ้น
ก็จะเป็น “เกิดขึ้น ตั้งอยู่ ดับไป”
เพราะเหตุนั้น สังขารเหล่านี้แม้ทั้งหมด
จึงเป็นของไม่เที่ยง เป็นไปชั่วขณะ
เป็นสิ่งเปลี่ยนแปลงได้ ไม่ยั่งยืน
ตั้งอยู่ได้ไม่นาน เป็นของชั่วคราว
ไร้สาระ เป็นเหมือนกับของหลอกลวง

ท่อนที่ว่า “เตสัง วูปะสะโม สุโข” จึงหมายถึงสภาพที่ชื่อว่าระงับเสียซึ่งสังขารเหล่านั้น
สังขารในท่อนนี้จึงมีความหมายเดียวกัน
คือ จำแนกเป็นขันธ์ ๕ หรืออายตนะ ๖ เป็นต้นก็ได้
ซึ่งนับเป็นความปรุงแต่งทั้งฝ่ายรูปธรรม และนามธรรมทั้งหมด
เพราะระงับดับเสียได้ซึ่งสังขาร ก็ระงับวัฏฏะทั้งมวล ก็ได้แก่พระนิพพาน
และพระนิพพานนี้อย่างเดียวเท่านั้น
ชื่อว่าเป็นสุขโดยส่วนเดียว ไม่ปรากฏลักษณะทุกข์เลย
สภาวะที่ยังเป็นความปรุงแต่งใด ๆ
ที่จะชื่อว่าเป็นสุขโดยส่วนเดียวอย่างนี้ ไม่มีเลย!

พระอาจารย์กฤช นิมฺมโล
เรียบเรียงจากตอบโจทย์บนนิมฺมโลเพจ
วันที่ ๑๔ มกราคม ๒๕๕๙