ถาม : ขอให้อธิบายความหมายของคำว่าขันธ์ ๕ และ ไตรลักษณ์ ครับ .. ขอแบบง่าย ๆ นะครับ
ตอบ : ของ่าย ๆ นี่แหละ.. ยาก !!!
ขันธ์ ๕ คือคำตอบของคำถามที่ว่า “ชีวิต คืออะไร ?”
ส่วน ไตรลักษณ์ คือคำตอบของคำถามที่ว่า “ชีวิต เป็นไปอย่างไร ?”
ชีวิต ประกอบด้วย กาย กับ ใจ
พูดให้ตรงหน่อยก็คือ รูป กับ นาม
เรื่องใจเป็นเรื่องสำคัญ
ท่านจึงแยกแยะรายละเอียดในส่วนของนามอีก
เป็น เวทนา (ความรู้สึก), สัญญา (จำ, หมายรู้), สังขาร (ความปรุงแต่ง) และวิญญาณ (รู้อารมณ์)
ซึ่งเมื่อแยกออกมาแล้ว ก็เป็นเพียงสภาวะที่เป็นรูปธรรมและนามธรรมทั้งหมด
ไม่มีส่วนไหนที่เป็นเรา เขา หรือตัวตนอะไรเลย
และสภาวะทั้งหลายที่เห็น
แม้จะมีลักษณะเฉพาะต่าง ๆ นานา
แต่ก็มีลักษณะโดยรวมที่เป็นธรรมดาสามัญเหมือน ๆ กัน ก็คือ
ทุก ๆ สภาวะ ล้วนเกิดดับ (ไม่เที่ยง) ถูกบีบคั้นให้เปลี่ยนไป (เป็นทุกข์) และไม่ใช่ตน (อนัตตา)
มีความจริงของสภาวะอยู่ ๓ อย่างนี้ จึงเรียกรวมว่า ไตรลักษณ์
และเพราะลักษณะทั้ง ๓ นี้ มีแก่สิ่งทั้งหลายเป็นสามัญเสมอเหมือนกัน จึงอีกชื่อหนึ่งว่า สามัญลักษณะ
จะรู้สึกว่าคำตอบนี้ง่ายขึ้น ต่อเมื่อได้มีสติรู้สภาวะบ้าง
จะรู้กาย (รูป) ก็ได้
จะรู้ใจ (นาม) ก็ได้
แต่ต้องเป็นสภาวะที่เป็นปัจจุบัน
ไม่ใช่คิดนึกเอา
เช่น โกรธ แล้วรู้ทันโกรธ (ที่เกิดเมื่อกี้ทันที โดยไม่มีอะไรมาแทรก)
ความโกรธที่มีสติรู้ทันนั้น ก็จะแสดงความจริงแง่ใดแง่หนึ่งให้เห็นแล้ว
อาจจะเห็นในแง่ไม่เที่ยง คือเห็นโกรธเกิดดับ
หรืออาจจะเห็นในแง่เป็นอนัตตาก็ได้ คือเห็นว่า โกรธเกิดเอง และดับไปเอง เป็นต้น
คำตอบจะง่าย ถ้าได้เห็นสภาวะรูปนาม (ขันธ์ ๕)
แล้ว สภาวะรูปนาม (ขันธ์ ๕) ก็จะสอนให้เข้าใจเรื่องไตรลักษณ์ได้เอง
ถ้าเอาแต่คิด.. ยาก !
พระอาจารย์กฤช นิมฺมโล
หัวข้อบรรยายเรื่อง ขันธ์ ๕ ที่น่าจะง่าย
กลุ่มบ้านอริยะ ๘ มกราคม ๒๕๖๐
เรียบเรียงจากตอบโจทย์บนนิมฺมโลเพจ
วันที่ ๑๑ มกราคม ๒๕๖๐