ถาม : อยากได้ข้อแนะนำเรื่อง ปลิโพธ สำหรับฆราวาส ควรทำอย่างไรครับ ?

ตอบ : ปลิโพธ แปลว่า เครื่องผูกพันหรือหน่วงเหนี่ยว เป็นเหตุให้ใจติดข้อง เป็นห่วง กังวล

ปลิโพธ มี ๑๐ อย่าง คือ

๑. อาวาสปลิโพธ ความกังวลเกี่ยวกับที่อยู่ ว่าจะต้องซ่อมต้องสร้าง แต่ถ้าอยู่แบบใจไม่ผูกพันก็ไม่เป็นไร

๒. กุลปลิโพธ ความกังวลเกี่ยวกับตระกูล ถ้าเป็นพระก็หมายถึงตระกูลอุปัฏฐาก ถ้าเป็นฆราวาสก็หมายถึงคนในครอบครัว ก็ควรวางใจให้ได้

๓. ลาภปลิโพธ ความกังวลเกี่ยวกับลาภ มีคนเลื่อมใสมาก ก็มีคนเอาของมาให้มาก มัววุ่นจัดของ หรือกังวลว่าจะรักษาของเหล่านั้น จนไม่มีเวลาเจริญกรรมฐาน ก็ควรหาโอกาสปลีกวิเวกบ้าง

๔. คณปลิโพธ ความกังวลเกี่ยวกับหมู่คณะ มีบริวารมาก ต้องกังวลในความประพฤติ หรือยุ่งกับงานสอน ต้องคอยตอบคำถาม ก็ควรมีผู้แบ่งเบาภาระบ้าง ให้มีหน้าที่กันเป็นลำดับชั้น ฝึกรุ่นพี่ให้มีความสามารถในการดูแลรุ่นน้อง อย่างนี้เป็นต้น

๕. กรรมปลิโพธ ความกังวลเกี่ยวกับการงาน เช่นงานก่อสร้าง ก็ควรทำให้เสร็จ หรือมอบหมายให้ผู้ที่มีความสามารถช่วยรับงานไป หรือวางใจได้ว่า “เสร็จเท่าที่ทำได้”

๖. อัทธานปลิโพธ ความกังวลเกี่ยวกับการเดินทางไกล เพราะมีธุระต้องไปทำ ก็ทำให้เสร็จ ให้หมดกังวล

๗. ญาติปลิโพธ ความกังวลเกี่ยวกับญาติ ข้อนี้เน้นในแง่เจ็บป่วย ก็ควรไปช่วยขวนขวายรักษา จนกว่าจะหมดห่วง

๘. อาพาธปลิโพธ ความกังวลเกี่ยวกับความเจ็บไข้ของตนเอง ก็ควรรักษาไปตามโอกาส ถ้าไม่หาย ก็ควรระลึกไว้ว่า กายป่วยได้แต่ใจจะไม่ป่วยด้วย

๙. คันถปลิโพธ ความกังวลเกี่ยวกับการศึกษาเล่าเรียน วุ่นวายอยู่กับการท่องจำหรือค้นคว้าตำรา แต่ถ้าเรียนแบบไม่วุ่นก็ไม่เป็นไร เพราะปริยัติที่จำเป็นเพื่อความพ้นทุกข์สำหรับแต่ละคนนั้นมีไม่มาก

๑๐. อิทธิปลิโพธ ความกังวลเกี่ยวกับฤทธิ์ ข้อนี้สำหรับผู้ที่มีฤทธิ์ ฤทธิ์ของปุถุชนเป็นของเสื่อมได้ ถ้ามัวแต่กังวลหรือยุ่งอยู่กับการรักษาฤทธิ์ ก็กลายเป็นปลิโพธ เจริญวิปัสสนาต่อไปไม่ได้

๙ ข้อแรก เป็นเครื่องกั้นต่อการเจริญสมถะเท่านั้น ไม่เป็นเครื่องกั้นต่อวิปัสสนา เพราะการทำสมถะ ต้องอาศัยสัปปายะต่าง ๆ หลายข้อ รวมทั้งต้องปลอดจากปลิโพธเหล่านี้ด้วย จิตจึงสงบ

ส่วนข้อสุดท้าย เป็นเครื่องกั้นต่อการเจริญวิปัสสนา ไม่เป็นเครื่องกั้นต่อสมถะ เพราะก่อนจะได้ฤทธิ์ ก็ต้องเจริญสมถะจนได้ฌานมาอย่างชำนาญแล้ว

สำหรับผู้ที่ยังไม่มีฤทธิ์ ดูเหมือนว่าไม่มีฤทธิ์ให้ห่วง แต่ก็อาจจะห่วงในแง่ที่ว่า อยากจะมีฤทธิ์ก่อน ก็เลยไม่ได้เจริญวิปัสสนาเสียที

ปลิโพธเหล่านี้ มีได้ทั้งพระและฆราวาส ตราบใดที่ยังมีกิเลส ยังมีโลภะ ก็เป็นธรรมดาที่จะมีความติดข้องในสิ่งใดสิ่งหนึ่งบ้าง มากบ้างน้อยบ้าง มีแล้วใจไม่ปลอดโปร่ง ทำให้ปฏิบัติก้าวหน้าต่อไปได้ยาก ก็เพียงทำความรู้จักมัน แล้วละไปเสีย และไม่ต้องกังวลว่า “เรามีปลิโพธ ทำอย่างไรดี ? ” กลายเป็น “กังวลเรื่องความกังวล” ! แค่รู้ว่าจิตเมื่อกี้กังวล ก็ใช้ได้

๒๖ มิถุนายน ๒๕๖๐

ถาม : การบอกทางแก่คนหลงทางถือเป็นธรรมทานรึไม่ครับ ?

การบอกความจริงแก่คนอื่น ๆ ในทุกเรื่องราว แม้แต่เรื่องโลกียวิสัยที่เป็นสิ่งถูกต้องเพื่อการดำรงชีพที่ถูกต้อง ..ถือเป็นการให้ธรรมเป็นทานด้วยหรือไม่ ?

ธรรม แปลว่า อะไรแน่ ? ธรรม แปลว่า ความจริงครับ จริงแบบสมมติ กับ จริงแบบปรมัตถ์ ธรรมมีสองอย่าง

สัจจะ แปลว่า ถูกต้องดีงาม…

#ตอบ: เนื่องจากเป็นคำถามที่เนื่องมาจากตอบโจทย์ #๘๑ ซึ่งมีโจทย์มาว่า “ระหว่างให้ธรรมะเป็นทาน กับอภัยทาน สิ่งไหนที่สูงสุด ? ”

ประเด็นอยู่ที่ “สิ่งไหนสูงสุด ? ” ระหว่างธรรมทานกับอภัยทาน

เข้าใจว่า ผู้ที่ตั้้งโจทย์ก็ทราบอยู่ว่าเป็นสิ่งที่ดีทั้งคู่ แต่รู้สึกว่าก้ำกึ่งกัน คำอธิบายจึงมุ่งไปที่ความหมายสูงสุด ซึ่งเป็นจุดชี้ชัด เพื่อตัดสินว่า คำตอบควรจะเป็นสิ่งไหน

ทาน มี ๒ อย่าง คือ ๑. อามิสทาน การให้สิ่งของ ๒. ธรรมทาน การให้ธรรม, การให้ความรู้และแนะนำสั่งสอน

อามิสทานช่วยค้ำจุนชีวิตผู้รับ ทำให้เขามีที่พึ่งที่อาศัย แต่ธรรมทานช่วยให้เขารู้จักพึ่งตนเองได้ต่อไป ธรรมที่จะให้เป็นทานก็มีทั้งระดับ “โลกียธรรม” และ “โลกุตรธรรม”

อภัยทานจัดอยู่ในธรรมทาน แต่ไม่เหนือกว่าธรรมทาน

จุดตัดสินเด็ดขาดก็อยู่ที่ธรรมทานมีการนำโลกุตรธรรมมาบอกมาสอน และผู้สอนพระองค์แรกก็คือพระพุทธเจ้า คำอธิบายจึงรวบรัดมาที่โลกุตรธรรมทีเดียว

คำว่า “ธรรม” มีความหมายกว้างขวางมาก จะแปลว่าสภาวะ, สิ่ง, ปรากฏการณ์, สิ่งทั้งหลายประดามี, ความดี, ความถูกต้อง, ความจริง, คำสั่งสอนของพระพุทธเจ้า ฯลฯ

และมีหลายหมวด เช่น รูปธรรม – อรูปธรรม, สังขตธรรม – อสังขตธรรม, โลกียธรรม -โลกุตรธรรม เป็นต้น

ธรรม ๓ ก็มี (กุศลธรรม, อกุศลธรรม, อัพยากตธรรม) ธรรม ๔ ก็มี (ปริญไญยธรรม, ปหาตัพพธรรม, สัจฉิกาตัพพธรรม, ภาเวตัพพธรรม)

เบญจธรรม (เมตตากรุณา, สัมมาอาชีวะ, กามสังวร, สัจจะ, สติสัมปชัญญะ) ก็เรียกว่า ธรรม ๕

ความหมายเต็มที่ของศัพท์ว่า “ธรรม” คือ สิ่งทั้งหลายประดามี สภาวะที่เกื้อกูลแก่ชีวิตจิตใจก็เป็นธรรม เรียกว่า กุศลธรรม สภาวะที่ตรงข้ามกับกุศลก็เป็นธรรม เรียกว่า อกุศลธรรม

ทั้งกุศลธรรมและอกุศลธรรม ก็รวมลงในธรรมที่เรียกว่า สังขตธรรม เป็นธรรมที่ปัจจัยปรุงแต่ง ธรรมที่ปัจจัยไม่ปรุงแต่งก็มี เรียกว่า อสังขตธรรม คือนิพพาน

แต่ศัพท์ “ธรรม” ในคำว่า “ธรรมทาน” ไม่กว้างเต็มที่อย่างนั้น

ในที่นี้เลือกอธิบายศัพท์ “ธรรม” ในคำว่า “ธรรมทาน” ในแง่ที่เป็นคำสั่งสอน โดยเฉพาะอย่างยิ่ง.. คือคำสั่งสอนของพระพุทธเจ้า และจับที่ธรรมหมวด ๒ คือ โลกียธรรม – โลกุตตรธรรม

– โลกียธรรม หมายถึง ธรรมอันเป็นวิสัยของโลก สภาวะเนื่องในโลก ได้แก่ ขันธ์ ๕ ที่ยังมีอาสวะทั้งหมด

– โลกุตรธรรม หมายถึง ธรรมอันมิใช่วิสัยของโลก สภาวะพ้นโลก ได้แก่ มรรค ๔ ผล ๔ นิพพาน ๑

ส่วนที่แยกเป็น “สมมติ” กับ “ปรมัตถ์” อยู่ในหัวข้อ “สัจจะ” มีคำเต็มว่า สมมติสัจจะ – ปรมัตถสัจจะ

อนึ่ง คำว่า “ปรมัตถธรรม” เป็นศัพท์เฉพาะ ที่นิยมพูดกันมาเป็นหลักทางพระอภิธรรม แปลว่า สิ่งที่เป็นจริงโดยความหมายสูงสุด มี ๔ คือ จิต เจตสิก รูป นิพพาน

๒๐ มิถุนายน ๒๕๖๐

ถาม : ระหว่างให้ธรรมะเป็นทาน กับอภัยทาน สิ่งไหนที่สูงสุดคะ ?

ตอบ : เท่าที่ทราบ มีแต่ที่พระพุทธองค์ตรัสว่า “การให้ธรรมชนะการให้ทั้งปวง” โดยมีหลักฐานเป็นพุทธพจน์ในธรรมบทว่า

สพฺพทานํ ธมฺมทานํ ชินาติ
สพฺพรสํ ธมฺมรโส ชินาติ
สพฺพรตึ ธมฺมรติ ชินาติ
ตณฺหกฺขโย สพฺพทุกฺขํ ชินาติ.

ธรรมทาน ย่อมชนะทานทั้งปวง
รสแห่งธรรม ย่อมชนะรสทั้งปวง

ความยินดีในธรรม ย่อมชนะความยินดีทั้งปวง
ความสิ้นไปแห่งตัณหา ย่อมชนะทุกข์ทั้งปวง.

แต่สำหรับ “อภัยทาน” อาตมายังไม่พบว่ามีพุทธพจน์ตรัสยกย่องว่าเป็นทานสูงสุดเลย จะมีก็เพียงคำของพระอรรถกถาจารย์ ที่อธิบาย “ทานสูตร” ในคัมภีร์อิติวุตตกะ

ซึ่งในพระสูตร ตรัสแสดงทาน ๒ อย่าง คือ อามิสทาน และธรรมทาน แล้วทรงชี้ว่า ในบรรดาทาน ๒ อย่างนี้ ธรรมทานเป็นเลิศ

แล้วพระอรรถกถาจารย์ก็อธิบายว่า “ในอธิการนี้ อภัยทานพึงทราบว่า ทรงสงเคราะห์เข้ากันด้วยธรรมทานนั่นเอง”

ตามหลักฐานเท่าที่มี อภัยทานจึงยังไม่ใช่ว่าจะชนะหรือเหนือกว่าธรรมทาน เป็นแต่เพียงอยู่กลุ่มเดียวกัน คือเป็นทานที่ไม่มีอามิสด้วยกัน

ทีนี้ก็มาวิเคราะห์กันต่อ

ทาน แปลว่า การให้ ก็มีทั้งให้สิ่งที่เป็นรูปธรรมและนามธรรม

อามิสทาน แปลว่า การให้สิ่งของ อามิส ในที่นี้หมายถึงสิ่งของ

ธรรมทานและอภัยทานจัดอยู่ในส่วนที่ให้นามธรรม ธรรมทาน แปลว่า การให้ธรรม, การให้ความรู้และแนะนำสั่งสอน อภัยทาน แปลว่า ให้ความไม่มีภัย

ในแง่คุณสมบัติของผู้ให้

ผู้ที่จะทำอามิสทาน ก็ต้องมีอามิส เช่น เงินทองทรัพย์สมบัติเป็นของตนเองเสียก่อน จึงจะทำอามิสทานได้

ผู้ที่จะทำอภัยทาน ก็ต้องมีความไม่มีภัย คือผู้ให้อภัยทานจะไม่ทำร้ายเบียดเบียนผู้รับ ไม่ว่าจะด้วยกาย วาจา หรือใจ อภัยทานในอีกนัยหนึ่งจึงหมายถึงความไม่โกรธ

ผู้ที่จะทำธรรมทาน ก็ต้องมีธรรมเสียก่อนจึงจะทำธรรมทานได้ คือต้องเข้าใจหายสงสัยในธรรมนั้น ๆ ด้วยปัญญาตนเองเสียก่อน จึงจะไปบอกสอนผู้อื่นได้

พระพุทธเจ้าตรัสรู้แล้ว พ้นทุกข์แล้ว จึงตรัสสอนเวไนยสัตว์ให้พ้นทุกข์ตามได้ อย่างนี้เรียกว่า ธรรมทาน

พระสาวกทั้งหลายศึกษาและปฏิบัติตามคำสอนของพระพุทธเจ้า จนมีปัญญารู้ธรรม แล้วก็บอกต่อ ไม่ว่าจะในรูปแบบแสดงธรรม สนทนาธรรม หรือเขียนหนังสือ อย่างนี้ก็เรียกว่า ธรรมทาน

เหล่าเดียรถีย์ที่มีมิจฉาทิฐิ สอนสิ่งที่ตนเข้าใจว่าเป็นทางปฏิบัติเพื่อพ้นทุกข์ การสอนนั้นไม่ชื่อว่าธรรมทาน เพราะยังไม่มีธรรม ยังไม่รู้ธรรม ทำได้เพียงเผยแพร่ความเห็น (ที่เป็นมิจฉาทิฐิ)
สิ่งที่ให้ก็เป็น “อธรรม”

สำหรับอภัยทาน
สิ่งที่ “ผู้รับ” ได้รับ คือ ความไม่มีภัย

อานิสงส์ที่ “ผู้ให้” ได้ คือ มีศีล ได้ฝึกจิตให้ไม่โกรธ ซึ่งอาจจะต่อเนื่องมาเจริญเมตตา และทำฌานได้

สำหรับธรรมทาน
สิ่งที่ “ผู้รับ” ได้รับ คือ ปัญญา ถ้าในขั้นสูงสุดก็ได้ถึงขั้นอรหัตตผล

อานิสงส์ที่ “ผู้ให้” ได้ คือ ได้รักษาพระศาสนา แม้ผู้แสดงธรรมนั้นยังไม่บรรลุมรรคผลขั้นสูงสุด ก็มีปรากฏอยู่ว่าบรรลุอรหัตตผลได้ในระหว่างแสดงธรรมนั้น

ยิ่งเมื่อพิจารณาว่า เมื่อพระพุทธเจ้าตรัสรู้แล้ว การให้อภัยทานย่อมเป็นไปเอง เพราะจิตปราศจากกิเลสอันเป็นเหตุที่จะสร้างภัยใกล้กับผู้ใด

แต่ถ้าพระพุทธองค์ไม่ให้ธรรมทาน ให้แต่อภัยทานประการเดียว พระพุทธศาสนาก็ไม่เกิดมีขึ้น ผู้ที่จะบรรลุมรรคผลก็มีไม่ได้

แม้ผู้ที่ยังไม่บรรลุมรรคผล เพราะอาศัยการฟังธรรม จึงรู้สิ่งที่ควรทำและไม่ควรทำ กุศลต่าง ๆ ทั้งอามิสทานและอภัยทาน ย่อมเจริญขึ้นตามลำดับ

ถึงตรงนี้จึงชัดเจนว่า ธรรมทานเป็นเลิศกว่าทานทั้งหลาย สมดังที่พระพุทธเจ้าตรัสไว้ว่า

“สพฺพทานํ ธมฺมทานํ ชินาติ
ธรรมทาน ย่อมชนะทานทั้งปวง”

๑๘ มิถุนายน ๒๕๖๐

ถาม : ช่วงนี้มีน้อง ๆ ที่ฝึกด้วยกัน (ฝึกกันเอง) สงสัยเรื่องสภาวะที่
1. จิตตั้งมั่น 2. จิตถึงฐาน
ผมก็ตอบน้องได้ไม่ชัดเจน เลยขอโอกาสกราบเรียนพระอาจารย์ อยากขอคำแนะนำเรื่องนี้ด้วยครับ (ชมรมพวกขี้สงสัย สงสัยพอรู้ว่าสงสัย แต่ก็ยังสงสัยกันครับ ^_^ )

ตอบ : จิตตั้งมั่น กับ จิตถึงฐาน สองคำนี้ใช้แทนกันได้

ที่ว่า “จิตถึงฐาน” คือถึงที่ “จิต”

เวลาเราเจริญกายานุปัสสนาสติปัฏฐาน มีสติรู้กาย จิตไม่ไหลไปที่กาย มีจิตตั้งมั่นเป็นผู้ดู อย่างนี้ก็เรียกว่า “จิตถึงฐาน”

เวลาเราเจริญเวทนานุปัสสนาสติปัฏฐาน มีสติรู้เวทนา จิตไม่ไหลไปที่เวทนา มีจิตตั้งมั่นเป็นผู้ดู สุขทุกข์ทั้งหลายเป็นของถูกรู้ถูกดู อย่างนี้ก็เรียกว่า “จิตถึงฐาน”

เวลาเราเจริญจิตตานุปัสสนาสติปัฏฐาน มีสติรู้จิต จิตไม่ไหลไปที่อารมณ์ มีจิตตั้งมั่นเป็นผู้ดู กิเลสทั้งหลายเป็นของถูกรู้ถูกดู อย่างนี้ก็เรียกว่า “จิตถึงฐาน”

“จิตตั้งมั่น” คือจิตที่รู้เนื้อรู้ตัว ไม่เผลอไม่เพ่ง นุ่มนวล ว่องไว ไม่หนัก ไม่แน่น ไม่แข็ง ไม่ซึม ไม่ทื่อ

เวลาที่จิตตั้งมั่น จิตจะเป็นผู้รู้ผู้ดูอยู่ต่างหาก ไม่ถลำไปที่อารมณ์ ก็จะเกิดปัญญาแยกรูปแยกนาม เช่น เห็นกายเคลื่อนไหว ใจเป็นคนดู

ผลจากการที่จิตตั้งมั่น มันจะเห็นสภาวะต่าง ๆ ที่เกิดขึ้นมาตามความเป็นจริง คือเห็นว่าเป็นเพียงสภาวะ ไม่ใช่ตัวตน ไม่ใช่เรา ไม่ใช่เขา คือเห็นอนัตตลักษณะ

บางทีก็จะเห็นว่า กิเลสที่เห็น มันไม่เที่ยง เมื่อกี้มี ขณะนี้ไม่มี เห็นบ่อย ๆ ก็จะเกิดปัญญาขึ้นมาว่า ทุกอย่างล้วนชั่วคราวทั้งหมด คือเห็นอนิจจลักษณะ

รวมแล้วคือ เมื่อมีจิตตั้งมั่น ก็จะเห็นไตรลักษณ์แง่ใดแง่หนึ่งได้ และเป็นการเห็นเองจริง ๆ ไม่ใช่คิดเอา

จิตตั้งมั่น กับ จิตถึงฐาน จะเรียกอีกอย่างว่า “สัมมาสมาธิ” ก็ได้

๑๐ มิถุนายน ๒๕๖๐

ถาม : มีข้อสงสัยเรียนถามพระอาจารย์ค่ะ ทำไมจิตนั้นชอบร่อนเร่ ไม่อยู่กับวิหารธรรม ครูบาอาจารย์สอนให้หาวิหารธรรมให้จิต ถ้าวิหารธรรมอยู่แล้วมีความสุขจริง แต่ทำไมจิตยังชอบร่อนเร่ หรือเครื่องอยู่นั้นมันสุขไม่เพียงพอจะให้จิตอยู่ จิตเลยชอบที่จะออกร่อนเร่ ?

ตอบ : ธรรมดานะ จิตเรายังอยู่ใน “กามาวจรภูมิ” มันยังพอใจที่จะท่องเที่ยวไปในกาม มันยังติดข้องอยู่กับกาม จะให้มันอยู่นิ่ง ๆ จึงยาก เพราะจิตยังไม่มีความสุขที่จะอยู่กับอารมณ์ที่
เรากำหนด

จิตเรายังไม่ถึงขั้น “รูปาวจรภูมิ” หรือ “อรูปาวจรภูมิ” ซึ่งเป็นภูมิของจิตที่ท่องเที่ยว เชี่ยวชาญในการทำรูปฌานและอรูปฌานตามลำดับ

แต่การที่จิตออกร่อนเร่ ก็เป็น “ความจริงที่กำลังปรากฏอยู่ในปัจจุบัน” ถ้าเรายอมรับว่ามีสิ่งนี้อยู่ ด้วยใจที่เป็นกลาง ก็จะเกิดสติปัญญาจากสภาวะนี้ได้

สิ่งที่ควรทำความเข้าใจอีกอย่างหนึ่ง คือคำว่า “วิหารธรรม” วิหารธรรมในสติปัฏฐานมีอยู่ ๔ อย่าง คือ กาย, เวทนา, จิต และธรรม วิหารธรรมสำหรับผู้ที่จิตชอบร่อนเร่ คือ จิต

ฉะนั้น เราอาจจะมีคำบริกรรมหรือลมหายใจเป็นเพียงจุดที่อยู่ชั่วคราว ที่เราจะดูจริง ๆ คือ “จิต” ที่มันร่อนเร่ไป

เห็นจิตที่เผลอจากที่อยู่ชั่วคราว ได้สติ เห็นสภาวะเผลอ เห็นจิตที่เคลื่อนออกจากที่อยู่ชั่วคราว ได้สมาธิ มีจิตตั้งมั่น เห็นจิตเผลอไปเอง บังคับไม่ได้ ได้ปัญญา เห็นอนัตตา

ฉะนั้น เราก็มีอารมณ์เป็นที่อยู่ชั่วคราวต่อไป แล้วคอยสังเกตเห็น “จิต” แสดงอาการต่าง ๆ ตามที่มันเป็น

๔ มิถุนายน ๒๕๖๐

ถาม : การย่นย่อมรรคมีองค์ ๘ เป็น ศีล สมาธิ ปัญญา ไม่น่าจะตรงนัก ที่ว่า สัมมาทิฐิ เท่ากับปัญญา นั้น เท่ากันได้เฉพาะพระอริยะเท่านั้น
คือพระอริยะมีสัมมาทิฐิในการเห็นอริยสัจ ๔ เปรียบเหมือนท่านเดินทางถึงกรุงราชคฤห์ซึ่งมองเห็นแล้ว แต่ผู้ที่กำลังอยู่ระหว่างทาง สัมมาทิฐิคือ เชื่อว่าการกระทำมีผล, พ่อแม่มีบุญคุณ,
เชื่อการตรัสรู้ของพระพุทธเจ้า เป็นต้น นี่คือศรัทธา ยังไม่เป็นปัญญา

ตอบ : คำจำกัดความของ สัมมาทิฐิ มีหลายแบบ

แบบแรก พบบ่อย คือ ความรู้ในอริยสัจ ๔ เช่นในมหาสติปัฏฐานสูตร มีพุทธพจน์ว่า

“ภิกษุทั้งหลาย สัมมาทิฐิ คืออะไร ? ความรู้ในทุกข์ ความรู้ในทุกขสมุทัย ความรู้ในทุกขนิโรธ ความรู้ในทุกขนิโรธคามินีปฏิปทา นี้เรียกว่าสัมมาทิฐิ”

นอกจากนี้ ยังมีคำจำกัดความแบบอื่นอีก เช่น

– เห็นไตรลักษณ์
ดังมีพุทธพจน์ ว่า “ภิกษุเห็นรูป.. เวทนา.. สัญญา.. สังขาร.. วิญญาณ ซึ่งเป็นของไม่เที่ยง ว่าไม่เที่ยง ความเห็นของเธอนั้นเป็นสัมมาทิฐิ เมื่อเห็นชอบ ก็ย่อมหน่าย เพราะสิ้นเพลิน
ก็สิ้นการย้อมติด เพราะสิ้นการย้อมติด ก็สิ้นเพลิน เพราะสิ้นเพลินและย้อมติด จิตจึงหลุดพ้น เรียกว่า พ้นเด็ดขาดแล้ว”

– รู้อกุศลและอกุศลมูล กับ กุศลและกุศลมูล
ดังมีพุทธพจน์ ว่า “เมื่อใด อริยสาวกรู้ชัด ซึ่งอกุศล.. อกุศลมูล.. กุศล.. และกุศลมูล ด้วยเหตุเพียงนี้ เธอชื่อว่ามีสัมมาทิฐิ มีความเห็นตรง ประกอบด้วยความเลื่อมใสแน่วแน่ในธรรม
เข้าถึงสัทธรรมนี้แล้ว”

– เห็นปฏิจจสมุปบาท

บางแห่ง พระองค์ก็อยากความหมายของสัมมาทิฐิเป็น ๒ ระดับ คือ
๑. ระดับที่ยังมีอาสวะ คือ เห็นว่าให้ทานมีผล, การบูชามีผล, ทำดีได้ดี ทำชั่วได้ชั่ว, พ่อกับแม่มี, ผู้ปฏิบัติชอบมี, โลกนี้มี โลกหน้ามี, โอปปาติกะมี, พระพุทธเจ้ามี
๒. ระดับไม่มีอาสวะ เป็นโลกุตระ คือองค์มรรคของสัมมาทิฐิ..

ฉะนั้น ที่ผู้ถามกล่าวว่า “สัมมาทิฐิคือ เชื่อว่าการกระทำมีผล, พ่อแม่มีบุญคุณ, เชื่อการตรัสรู้ของพระพุทธเจ้า เป็นต้น นี่คือศรัทธา ยังไม่เป็นปัญญา” นั้น
ที่จริงก็คือ เป็นปัญญาในระดับที่ยังมีอาสวะ นั่นเอง

๑๕ พฤษภาคม ๒๕๖๐